به نقل از «مهر»

درنگی در مداحی‌های حافظ / مدح‌های حافظ نمونه‌ای از رندی است

تاریخ انتشار: ۳۰ دی ۱۳۹۹ | کد خبر: ۳۰۷۳۱۹۷۲

به گزارش خبرگزاری مهر، در این نشست که برخط و با حضور جمعی از ادب‌دوستان، به‌ویژه دوستداران حافظ و حافظ‌پژوهان برگزار شد، شهبازی با طرح این مقدمه که: یکی از مسائل اندیشه‌سوز مطرح برای علاقه‌مندان حافظ این است که چرا او شاهان و وزیرانشان را مدح کرده است؛ سخن خود را آغاز کرد و گفت: این پرسش برای برخی ایجاد شده که آیا حافظ از قماش شاعران درباری بوده که هنر خود را صرف ستایش شاهان کرده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این حافظ‌پژوه با اشاره به اینکه در زمانه ما برخی روشنفکران و مصلحان اجتماعی، بر حافظ می‌تازند که چرا او به مدح روی آورده است، به تبیین این مسأله پرداخت و گفت: مرور دیوان حافظ نشان می‌دهد که او انسان آزادی است که سرش به دنیا و عقبی فرو نمی‌آید و البته مدح‌هایی نیز در دیوانش دیده می‌شود، پس باید دید که چطور می‌توان این دو بخش از وجود او را با یکدیگر جمع کرد؟

وی با تاکید بر اینکه برخی، مدح‌های حافظ را نمونه‌ای از رندی او می‌دانند، توضیح داد: رندی که می‌تواند مصلحت‌اندیش باشد و کرنش کند و در عین‌حال آزاد باشد و… اما اگر مفهوم رند را در دیوان او بررسی کنیم درمی‌یابیم که رند در دیوان او مطلقاً اهل چاپلوسی و تملق و مصلحت‌اندیشی نیست.

عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران، برای تبیین چگونگی و چرایی مدح در دیوان حافظ به بیان هفت نکته پرداخت و تشریح کرد: حافظ مانند دیگران، انسانی بوده با خواسته‌ها و تمایل‌های انسانی؛ بنابراین نباید مانند قدیسان با او رفتار کرد یا از او توقع داشت، توقع عصمت از دیگران، بیهوده است.

شهبازی، افزود: حافظ دچار دو نوع تمایل بوده است، گرایش به تعالی و نیاز دنیایی؛ او همیشه این دو گرایش را با خود داشته است و به گفته استاد بهاالدین خرمشاهی او کاملاً انسان بوده و نه انسان کامل.

به‌گفته شهبازی، در داوری بزرگان گذشته، باید شرایط زمانی آن‌ها را نیز درنظر داشت و نباید با ذهنیت امروزی به قضاوت گذشتگان نشست؛ چراکه در گذشته اگر تشویق و حمایت دربارها نبود، بسیاری از شاعران و عالمان از فقر و فاقه به تنگ می‌آمدند و فراغتی برای پرداختن به علم و ادب نداشتند.

این حافظ‌پژوه با بیان اینکه کمیت بیت‌های مدحی حافظ در مقایسه با کمیت کل دیوان او بسیار اندک است؛ توضیح داد: شاعران مداح وظیفه داشته‌اند که در مناسبت‌های خاص چون شکست وپیروزی و عروسی و… شعر بگویند، اما اشعار مدحی حافظ هم به لحاظ تعداد و هم محتوا با شعر ایشان کاملاً متفاوت است.

شهبازی به تبیین روش کلی حافظ در مدح پرداخت و گفت: حافظ معمولاً بیت‌های مدحی را بعد از بیت تخلص ذکر می‌کرده، به این ترتیب او بخش مدح را از تنه اصلی غزل خود جدا می‌کرده است، درحالی‌که شاعران مداح، از ابتدای شعر به مدح می‌پردازند.

عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران، به‌طورکلی چهار هدف را برای مدح برشمرد و تشریح کرد: براساس این چهار هدف، مدح‌ها را می‌توان به چهار دسته متملقانه، باورمندانه، خیرخواهانه و عاشقانه تقسیم کرد.

وی اضافه کرد: مدح متملقانه از سر ترس و طمع برای دفع خطر یا جلب منفعتی انجام می‌شود که سلمان ساوجی، انوری و خاقانی در این دسته می‌گنجند؛ مدح باورمندانه که در آن مداح از سر اعتقاد و باور به ممدوح او را مدح می‌کند و شاعری چون ناصرخسرو در این دسته می‌گنجد؛ مدح خیرخواهانه که در آن مداح اعتقادی به ممدوح ندارد، اما وقتی تأثیر قدرت او را می‌بیند، داروی تلخ نصیحت را با شهد مدح می‌آمیزد و سعدی در این گونه مدح آیتی است؛ مدح عاشقانه که در آن شاعر ممدوح را در مقام معشوق خود قرارمی‌دهد و مدح سعدی از جوینی از این گونه است.

شهبازی در پایان مداحی‌های حافظ را از دو نوع خیرخواهانه و عاشقانه برشمرد و گفت: مداحی‌های حافظ از دو نوع خیرخواهانه و عاشقانه باید دانست؛ البته غلبه بیشتر با مداحی‌های عاشقانه است.

به گزارش خبرگزاری مهر، این نشست با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس و معاونت فرهنگی-اجتماعی و مرکز پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز برگزار شد.

کد خبر 5125633

منبع: مهر

کلیدواژه: شیراز حافظ شیرازی مرکز حافظ شناسی ویروس کرونا کرمانشاه خطبه های نماز جمعه شیراز آمار کرونا شهرکرد ایام فاطمیه عکس استانها شیوع کرونا عزاداری شهادت حضرت فاطمه الزهرا س شهادت حضرت زهرا س گرگان شهرستان کرج بوشهر

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۰۷۳۱۹۷۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تفال به حافظ چهارشنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۳؛ آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است...

فرارو- فال گرفتن از آثار ادبی، از باور‌های کهن این مرز و بوم است. در گذر زمان ساکنان این خاک به ادیبانی که گمان می‌بردند بهره‌ای از کلام حق دارند رجوع می‌شد. با این حال، اما در گذر زمان تنها تفال به حافظ در فرهنگ عامیانه ما باقی مانده است.

آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است
یا رب این تأثیر دولت در کدامین کوکب است

تا به گیسوی تو دست ناسزایان کم رسد
هر دلی از حلقه‌ای در ذکر یارب یارب است

کشته چاه زنخدان توام کز هر طرف
صد هزارش گردن جان زیر طوق غبغب است

شهسوار من که مه آیینه دار روی اوست
تاج خورشید بلندش خاک نعل مرکب است

عکس خوی بر عارضش بین کآفتاب گرم رو
در هوای آن عرق تا هست هر روزش تب است

من نخواهم کرد ترک لعل یار و جام می
زاهدان معذور داریدم که اینم مذهب است

اندر آن ساعت که بر پشت صبا بندند زین
با سلیمان، چون برانم من که مورم مرکب است

آن که ناوک بر دل من زیر چشمی می‌زند
قوت جان حافظش در خنده زیر لب است

آب حیوانش ز منقار بلاغت می‌چکد
زاغ کلک من به نام ایزد چه عالی مشرب است

شرح لغت: کم رسد:هرگز نرسد/عارض: رخسار /ناوک: تیر کوچک.

تفسیر عرفانی:‌

۱- حضرت حافظ در بیت چهارم می‌فرماید:

* یار من که سوار بر گزیده مرکب سخن و ناز می‌باشد و ماه تابان منصب آینه داری در خدمت اوست، تاج زرین مهر با همه بلندی، مقام غبار نعل اسب وی به شمار می‌آید.

مرحبا بر شما که چنین محاسنی داری. پس انسانی موفق، با اراده، صمیمی و مهربان هستی، اما متاسفانه این زیبایی ها، به علاوه زیبایی جمال، موجب غرور شما شده است. در حالیکه شاخ درخت هر چه پربارتر شود، افتاده‌تر می‌باشد.

۲- بسیار فال خوبی است. ستاره سعد در برج ثور (اردیبهشت) قرار دارد و به مرادت حتما می‌رسی و جای نگرانی نیست.

۳- آینده در دستان توانای شماست و موفقیت در چند قدمی به شما چشمک می‌زند، موفق باشید.

تعبیر غزل:

به زودی برای تو فرصتی مساعد فراهم می‌گردد. بخت به تو روی کرده و زمان کامیابی فرا رسیده است. برای رسیدن به مقصود خود از توسل به خدا و تاثیر دعا غافل مشو. گرچه امکانات فعلی تو محدود است، ولی می‌توانی با استفاده از توانایی‌هایی که در وجود تو نهفته است به کامیابی برسی، دست از تلاش بر ندار و از سرزنش‌ها مرنج که خدا با توست.